تلاش و همت دو مفهوم اساسی در شعرها و ضرب المثلها هستند و اغلب در این آثار ادبی به عنوان موضوع یا پیام اصلی مطرح میشوند. این مفاهیم اغلب به عنوان عوامل موفقیت، توانایی برای پیشرفت، و قدرت اراده و انگیزه مورد بررسی قرار میگیرند. در زیر، تعدادی از اصطلاحات و شعرها و ضرب المثل ها که به تلاش و همت اشاره دارند، ذکر شده است:
1- قدر هر کس به قدر همت اوست. ( مصراعی از دیوان حافظ شیرازی در مورد همت و تلاش و ارزش هر کس که به اندازه ی تلاش و همت خود اوست.)
2- بر سر تربت ما چون گذری همت خواه ( مصرعی از حفاظ در مورد همت)
3- خواستن ، توانستن است: (یک ضرب المثل در مورد تلاش و همت است که جزو معروفترین ضرب المثل های فارسی است)
4- همت بلند دار که مردان روزگار - از همت بلند به جایی رسیده اند. ( شعری از سعدی در مورد همت)
5- همت اگر سلسله جنبان شود - مور تواند که سلیمان شود! ( یک ضرب المثل دیگر که شعر نابی از وحشی بافقی است).
6- از تو حرکت، از خدا برکت. ( یک ضرب المثل معروف فارسی در مورد تلاش و اراده و همت است).
7- به چوگان همت تواند برد گوی. (شعر دیگری حافظ شیرازی در مورد همت)
این شعرها و ضرب المثلها نشان دهنده این است که تلاش و همت، عناصر اساسی برای دستیابی به موفقیت و سیرتحرک در زندگی هستند. این موضوعات در ادبیات به عنوان ارزشمندترین انگیزهها برای دستیابی به اهداف و رسیدن به موفقیتها مورد توجه قرار میگیرند و بارها در آثار ادبی به زیبایی و شور آنها اشاره شده است.